Onthoofdlettering

 

Mijn vooroordelen gaan soms zo snel, dat het nog best een klus is ze te reconstrueren.

Onlangs zag ik een optreden aangekondigd van de fantastische bassiste-zangeres Esperanza Spalding. Mijn aandacht werd echter opgezogen door de spelling van haar naam, die ze onthoofdletterd had tot esperanza spalding. Waarna mijn conclusie over me heen rolde. Zwart, activisme, omkering.

Wadde?

 

Stalken

Laat ik het toneel eventjes verplaatsen naar een halve eeuw geleden. Op het podium klauterden bell hooks en Audre Lorde. Eerstgenoemde was letterkundige Gloria Jean Watkins, die vanaf 1978 voor haar geëngageerde publicaties de naam hooks begon te voeren, bewust in onderkast. De tweede was een dichteres-essayiste die bijvoorbeeld ‘american’ en ‘Black’ spelde.

In sommige kringen is die omkering heden ten dage gemeengoed. De kleur ‘Zwart’ kan daar expliciet tegenover ‘wit’ optreden. Inspiratiebron is dan mede Frantz Fanon, twee decennia voordien, met de overtuiging dat maatschappelijk onderdrukte identiteiten wel een steuntje kunnen gebruiken. Van buitenaf door partijen die, meer of minder bewust, de norm hebben gesteld. En van binnenuit door een groter zelfbewustzijn.

Zoals vaker op dit blog gesignaleerd is de naam Lorde in het Nederlandse taalgebied nu ongeveer een decennium bon ton. Het fenomeen hooks hobbelt daar achteraan. Pas onlangs verscheen een bundel van haar in vertaling. En zoals Lorde al door oudere generaties was vertaald en gelezen, zo memoreert de Anil Ramdas-biografie dat hooks in maart 1994 aantrad bij het televisieprogramma In mijn vaders huis en zich diende te verweren tegen haar witte-suprematiediagnose.

Dat maakt heden de combinatie hooks-Lorde misschien belegen, maar in Martha Claeys’ recente studie Trots duiken ze meer dan eens samen op, alsof ze een tweepersoonsfront vormden – letterlijk een avant-garde. Met de onderkasten in voor- en achternaam cijferde bell hooks zich weg voor een grotere strijd. Iets soortgelijks bespeur ik bij kunstenares Patricia Kaersenhout die inmiddels als patricia kaersenhout door het leven gaat (en de wij-vorm gebruikt).

Zulke details verdienen aandacht. Ook om onderscheid te maken met trivialiteiten. Die tergen me aan een amper nog virtueel te noemen realiteit waar sociale media en WhatsApp voorvalletjes en decoratieontwikkelingen lozen op basis van het paradigma Geen Nieuws Is Slecht Nieuws. Verbaast het dat er angst gerezen is voor telefoneren? Wie op die manier nog zulke mededelingen durft te doen, voelt allicht empathische grenzen te overschrijden – te stalken.

Bij de onderkastkeuze ontvouwt spelling een ideologisch programma, urgent voor de toepassers. Een betekenisvol detail. Zoals uit een heel andere politieke hoek afgelopen week een hoofdlijnenakkoord naar voren kwam, waarin een kolderiek puntje leek vastgelegd: op snelwegen 130 kilometer per uur! In dit compromis is de auto een milieuonvriendelijk wapen waarvan gebruikers hun absolute vrijheid opeisen en meteen hun middelvinger opsteken naar ‘klimaatgekkies’ en ‘bakfietsouders’. Ik zou bijna smeken dat dit een trivialiteit is.

 

Eerbiedskapitaal

Wat doet een verandering van hoofdletter naar onderkast precies met lezers? Ze moeten beter opletten. Naast interpunctie zorgt een kapitaal voor een eerste orde binnen een zin. Alleen spaties zijn nog basaler, door woorden van elkaar te scheiden. Binnen een zin vertellen hoofdletters hoe mensen en landen heten (vroeger ook maanden). Wie daar onderkasten voor inzet, maant om bij de les te zijn – wil je de genoemde medemensen überhaupt zien staan.

Door bescheidenheid naar prominentie? Dat ideetje kreeg ik mede door te googelen. Mij kwam een taalartikel uit 2010 onder ogen dat wees op een trend onder grote bedrijven (banken, verzekeraars, media) om, na de crisis uit 2008, hun kapitalen in te ruilen voor onderkasten. Bij wijze van goede wil met artikelen als ‘duurzaamheid, maatschappelijk verantwoord ondernemen, de menselijke maat’.

Terug bij muziek moet ik denken aan de Noorse singer-songwriter girl in red en aan een Antwerps hiphopduo dat blackwave. heet. Met een punt dus, die hun alter ego blackwavedot verklaart. Des te curieuzer om van taaltrendkundige Japke-d. Bouma te vernemen dat jongeren de punt als agressief ervaren. Daarom zouden hoofdletters met uitsterven bedreigd zijn, een wapenfeit dat in tomeloos stromende appjes reeds zijn beslag zou krijgen.

En als het gaat om eigennamen? Het lijkt een kwestie van tijd totdat er een Bijbelvertaling verschijnt waarin god, behalve zijn geslacht, ook zijn eerbiedskapitaal heeft verloren.

Toch naderen hoofdletters volgens mij hun definitieve einde niet. Steeds vaker worden jongeren in verband gebracht met trauma’s, vertelde psychoanalyticus Paul Verhaeghe. En daar regeren geen onderkasten. De mentale encyclopedie Diagnostical and Statistical Manual for Psychiatric Disorders toont in het gebruik reeds kapitaalintimidatie: DSM. Ze weet evengoed menig docent op de kast te krijgen met extra maatregelen vergende letters als ADHD, die het topje van de ijsberg zouden zijn.

Op hun leeftijd leerde ik, bij debatten over kernwapens, het neologisme NIMBY. Peanuts vergeleken met wat er nu voorhanden is. Verhaeghe meldt dat traumavrij verklaarde groepen ook aan kapitalen worden onderworpen, YARVIS, tegenover minder gelukkigen die nochtans FINE blijken. Zulke letters hebben iets intimiderends, en Verhaeghe ontmaskert de waan van controle en meritocratie die ze geven, en die ook aanpalende grootheden als SOLK en PNEI doordesemt.

Zelf word ik weemoedig van dat gespel. Als scholier was ik bepaald niet de enige die zijn naam zonder kapitalen schreef. Nog altijd hebben best wat contacten hun e-mailadres zo ingesteld en wanneer ze met louter hun voornaam ondertekenen gebruiken nog meer mensen de onderkast. Net als ik en, blijkt ook uit de Ramdas-biografie, ‘anil’.

 

Meertaligheid

Officiële beginhoofdletters heb ik voor mezelf inmiddels geaccepteerd, behalve tijdens zeldzame verzoeken om te signeren. Mijn integrale naam zonder hoofdletters onderstreept hopelijk dat de ter publicatie afgestane tekst nu werkelijk niet meer van mij is.

Zijn er voorbeelden van principiëlere onthoofdlettering in mijn stiel van literatuur? Ik moet denken aan de roemruchte e.e. cummings. En in Nederland aan b. zwaal en renée bouws. Toevallig dat zij dubbeltalenten zijn? Met terugwerkende kracht vind ik het raar dat Lucebert met een hoofdletter gespeld wordt, terwijl zijn bundels, het prozafragment in val voor vliegengod uitgezonderd, slechts onderkasten tonen.

Jongere onderkastnamen schieten me opnieuw alleen uit poëzie te binnen. Bij een Vlaamse uitgeverij die voor haar naam evenmin hoofdletters nodig heeft, publiceert bob vanden broeck (misschien als onderscheid met een Nederlandse dichter, misschien zijn jongere zelf) en, na twee bundels bij huizen die de traditionele naamspelling handhaafden, marwin vos. Hun biotoop ligt bij het tijdschrift nY, dat een nieuw nummer heeft aangekondigd met werk in uitvoering, waartussen drie namen die Google nog officieel spelt maar die hier nu in onderkast staan: eddie azulay, puk bennie en asha karami.

Ik zou niet weten wat hen bezielt, omdat ik geen Verhaeghe ben. Vanuit mijn perspectief zijn die onderkasten bij eigennamen mogelijk een variant op het Esperanto (dat ik evengoed bezie als een poging tot wegcijferen). Bij een verder groeiende meertaligheid, zeker in grotere steden, schikt het oorspronkelijke Nederlands zich in een onopvallender rol?

Nu nog even een kaartje bemachtigen voor esperanza spalding. Haar naamspelling blijkt niet heel erg recent gewijzigd. O onwetendheid, wie wordt daar zalig van? Ook werkt ze inmiddels samen met de oude Braziliaanse god Milton Nascimento. En heeft ze met de hoofdletters best wat van haar weelderige haardos verloren. En zoals de stoere Samsom daarmee kracht?

YouTube dirigeert me naar een gesprek waarin ze de gender gap aanklaagt. Eerder zong ze: ‘Talk is everything / Separating the man from the beast / Your talk don’t mean a thing / If you live by the rich man’s word / There’s no escaping the rich man’s jungle.’