De toekomst klinkt beloftevol

Vandaag: Bart Van Lierde (1974). Hij publiceerde sinds 2003 een dozijn boeken in uiteenlopende genres en werkt als muzikant, componist en leraar.

  

Zoals de tekenaar in de schaduw staat van de 3D-printer, de meubelmaker wezenloos ronddwaalt in de gestandaardiseerde IKEA, de troubadour verstild met zijn luit thuis naar de radio luistert, zo werden alle componisten, songwriters en uitvoerende muzikanten afgelopen week ingehaald door technologische vooruitgang.

Na tien jaar muziekschool (notenleer, cello, piano, blokfluit), vijf jaar conservatorium in de jazzafdeling (hoofdvak zang en nevenvak piano) en zeven jaar autodidactisch onderzoek naar digitaal opnemen, mixen en masteren, ontdekte ik op een betalende website dat ik na het ingeven van mijn liedjestekst gewoon op ‘genereren’ kon drukken, waarna Artificiële Intelligentie er een perfect opgebouwde, ingezongen en gemixte song van maakte, in welk genre dan ook.

Atmosferische pop? Binnen twee minuten maakte AI een nummer in de stijl van Taylor Swift en Lana Del Rey. Hardrock? AC/DC of Aerosmith had het niet beter gedaan. Zelfs een klassiek koor produceerde AI alsof studenten van King’s College in Cambridge het hadden uitgevoerd.

Bij wijze van test liet ik mijn songtekst door Google Translate omzetten naar het Italiaans en liet AI daar een aria van maken met orkestbegeleiding. Doordat ik de zang en de muziek apart kon downloaden, viel me op dat het orkest onecht klonk; ik hoorde slechts de illusie ervan. Er was weinig ritmiek, en de strijkers gleden af naar synthetische klanken die ik niet thuis kon brengen. Alleen met de zang erbij klonk het als een orkest. Volgens mij ‘componeert’ AI niet. Ze produceert afwisselende frequenties die wij met muziek associëren en geeft weer wat er uit de speakers moet komen om ons te emotioneren.

 

Tien variaties

In de jaren tachtig was er een vergelijkbare (r)evolutie: de uitvinding van de MIDI-soundmodule. MIDI was één synthetische klank, waarvan de attack, sustain en release konden worden gewijzigd om over te komen als een strijker (langzame attack) of een kickdrum (snelle attack). Je moest op een keyboard of digitale piano de muziek inspelen, waarna die door de soundmodule werd gestuurd, om daar gewijzigd te worden in een MIDI-viool, of een MIDI-kickdrum; dat resultaat kon je dan opnemen. Het nadeel: je kon horen dat het fake was. De viool klonk als een synthesizer, de kickdrum als een omvallende stoel. Het voordeel: je had een klankvoorbeeld van je compositie en je wist dat die bij een opvoering en echte opname alleen maar beter zou klinken.

Microsoft maakte dertig jaar later de opstap voor AI in de vorm van Songsmith, een MIDI-softwareprogramma. Een studie had aangetoond dat een muzikant slechts tien variaties kon spelen voordat hij van genre veranderde. Je kon in Songsmith je akkoorden ingeven en een stijl kiezen, zoals rock of pop; telkens wanneer je op ‘genereren’ klikte, speelden de MIDI-muzikanten een andere versie, waarbij ze binnen de tien variaties bleven.

PG Music in Canada kocht dit project op en ging met echte muzikanten muziek opnemen in alle mogelijke (cross)genres. Als je nu je akkoorden ingaf, dan werden stukjes van die echte muziek aan elkaar geplakt om jouw akkoorden binnen de gekozen stijl ‘uit te voeren’. Je kon zelfs een gitaar of saxofoon een solo laten spelen. Het resultaat klonk zo goed dat het niet van echte muzikantenmuziek te onderscheiden was. Deze software werd als Band-in-a-Box over de wereld verspreid.

Toch was de software niet volmaakt. BIAB produceerde wel muziek, maar je moest je nummer zelf schrijven en de zang inzingen, en het geheel mixen op bijvoorbeeld een Macbook, in een programma zoals Logic Pro. Als je dat niet kon, dan moest je een professional inhuren en was je er niet zeker van dat het resultaat zou overeenstemmen met je eigen smaak.

 

Ingeboet

Een halfjaar geleden ontstond er een Muziek AI die je in staat stelde je zang up te loaden en die om te zetten naar die van een andere zanger of zangeres. Normaal is een singer-songwriter gebonden aan zijn eigen stem; hij zingt wat hij schrijft en wordt als ik-persoon geassocieerd met de inhoud. Nu kon ik een AI-stem selecteren die de ik-persoon zou vertolken. Ik denk dat dit het verschil is tussen het waargebeurde verhaal in literatuur en de roman.

Na deze korte aanloop maakte de Muziek AI alle stappen van het proces digitaal: de akkoorden, de melodie, de tekst, de muziek, de opname, het mixen en masteren. Wie op ‘genereren’ drukt, krijgt een afgewerkte song terug.

Nu AI frequenties produceert die een beter resultaat opleveren dan wanneer ik al het genoemde werk zelf doe, zal ik me moeten heroriënteren. Dat is niet de eerste keer.

Vele instrumenten, zoals een luit, vedel, gamba, cornet en een spinet worden niet meer bespeeld, omdat ze niet in het klankbeeld van moderne muziek passen. Wat we de moeite waard vinden om ons mee bezig te houden, lijkt grotendeels bepaald door wat het voor de mensen om ons heen lijkt te kunnen betekenen; hoe zij erop zullen reageren. Toch verliezen we zo soms wat we zelf graag doen. 

Als kind was ik voorbestemd om blokfluitspeler te worden; ik kon via het instrument letterlijk muziek uitademen. Ik ging les volgen en bleef oefenen tot ik in de historische muziekafdeling van het conservatorium tussen langharige, bebaarde mannen op sandalen terechtkwam, en niet langer kon ontkennen dat blokfluit door de buitenwereld werd beschouwd als een ouderwets, zelfs ridicuul instrument.

In een later stadium schreef ik twaalf boeken, waaronder historische fictie gebaseerd op het leven en werk van klassieke componisten uit de negentiende eeuw. Door de teloorgang van boekhandels en uitgeverijen, en het verminderde leespubliek, is uitgestelde communicatie, wat een boek schrijven nu eenmaal is, verworden tot eenzijdige daad, te vergelijken met een lezing zonder publiek. Wat het schrijven met me deed, lichaam en geest, ervoer ik deels opnieuw bij het schrijven van songs. Nu ook deze creaties aan (artistieke en) communicatieve waarde hebben ingeboet, moet ik nogmaals op zoek naar een voor mij relevante ervaring en de plaats daarvan in deze wereld.

 

Mexican Wave

Niet iedereen raakt even hard gedesoriënteerd door de Muziek AI. Muziekambtenaren blijven gespaard. Zij die nu lesgeven aan een muziekacademie of conservatorium, zullen dat wellicht nog tot aan hun pensioen kunnen doen.

De uitvoerende kunstenaar ontwaakt slechts met een halve kater; een instrumentalist verbonden aan een orkest of operahuis, een acteur of technicus in dienst bij het stadstheater – allemaal hebben ze nog een baan; met subsidies wordt hun salaris betaald en de prijs van de inkomkaart gedrukt.

Ook op de vrije markt boekt een zanger nog optredens en komen liefhebbers samen om muziek te maken. Het is zoals een voetbalmatch; we willen een competitie tussen sporters terwijl fans de Mexican Wave in het stadion opvoeren, en dit live in een huiskamer op tv kunnen volgen – we willen het samen beleven, en die herinnering later met elkaar delen.

Ook de muziekafnemer annex klant heeft geen identiteitscrisis. Als iemand verjaart, kan hij vanaf nu een gepersonaliseerd verjaardagslied sturen, in plaats van een verjaardagskaart. Naar een begrafenis? Waarom geen song over de overledene zelf en wat die voor ons betekende, in plaats van een surrogaat bestaand nummer afspelen? AI als gadget én manier om ons uit te drukken en te verbinden.

 

Obsoleet

De toekomst klinkt beloftevol. Gedaan met het maken van een playlist. Wie wil niet thuiskomen en aan AI vragen om muziek te genereren die bij onze gemoedstoestand past? Of een yogamat uitrollen, en AI laten componeren op het ritme van onze bewegingen?

Zij die vandaag geboren worden, zullen over twintig jaar, bij het vernemen over de teloorgang van mijn beroep, hun schouders ophalen. Zoals een koets zich verhoudt tot de zelfrijdende auto, de clavecimbel tot de piano, het bronzen zwaard tot het ijzeren, zo is het obsoleet worden van mijn vak geen nieuws in de wereld. Het is al geschiedenis.