En Nederland was groot

 

 

Als het niet zo pathetisch zou klinken, dan had het uit me moeten gulpen dat de dood van Wim de Bie ook een cultureel repertoire afsluit. Hoeveel generaties zullen er opgegroeid zijn met de sketches en platen die hij samen met Kees van Kooten maakte? En daaruit op meer en minder gelegen momenten vrijelijk citeerden, en zo gelegenheidscoalities schiepen (en tijdelijke uitsluitingen voor wie de allusies niet onderkenden)?

In Jos Joostens Hoera! Een boek over Nederlands en Nederlandse letterkunde van nu stuit ik op een hoofdstukje over Hanna Bervoets. Het heet ‘Kijken kijken en de rest erbij denken’, en die titel valt te verbinden met een betoog over Bervoets Boekenweekgeschenk Wat wij zagen – maar allereerst hoor ik Van Kooten als Klisjeemannetje iets adviseren over goede seks. Als antwoord onthult De Bie in dezelfde hoedanigheid dan dat zijn nachtkastje gemaakt is ‘van palissander’, een detail dat ik ooit verwerkte in een hermetisch-autistische dichtbundel.

De sketch als geheel, uit 1977, is niet alleen na te beluisteren op plaat en op YouTube, maar blijkt in 1992 helemaal uitgeschreven door een vaktijdschrift, voor een herfstnummer over ‘de Nederlandse taal der liefde’.

Idioot vind ik pas veel later te hebben beseft dat Van Kooten en De Bie ook een cultureel referentiekader hadden. Een reden kan zijn dat ik tot de generatie na de babyboomers hoorde en zo halverwege instapte. Daarna moest ik kennelijk een zekere leeftijd bereiken en bovendien kennisnemen van hun oudere teksten.

Zo telde ik pas zeven jaartjes toen de heren met een Nederlandse versie kwamen van Gilbert O’Sullivans ‘Alone again’. Nu verdooft muziek sowieso veel en zal de melodie ongetwijfeld door mijn ouderlijk huis hebben gezweefd maar ik zal officieel al volwassen zijn geweest toen me duidelijk werd dat deze bewerking in 1972 zelf onversneden jeugdsentiment wasemde:

 

En Nederland herrees
Onder Drees
Fanny Blankers Koen
Die won vier maal goud in Londen
Als je jokte was dat zonde
De legpuzzel was klaar
In dat derde vredesjaar
Toen was geluk
Heel gewoon

 

Een schooltas bleek het eerste teken
Dat de zaak al was bekeken
Voor zover
Je zonder plichtsbesef
Je leven leed
Je leven leed

 

Buiten huilt de wind om 't huis
Maar binnen stond de kolenkit paraat
En de stoep waarop geknikkerd werd
Was het belangrijkste stukje straat
En Nederland was groot
En niemand ging nog dood
En gezelligheid kende nauwelijks tijd
Bij waxinelichtjes van Verkade

 

Het is die wereld, met een eigen taal en normen, waarvan de zogeheten blinde vlekken nu betwist worden. Daarbij was De Bie evengoed, of hij wilde of niet, een witte heteroseksuele cisgender valide – maar niet theoretisch geschoolde! – man.

Net als ik, die pas geheel bij hoofd en zinnen dacht ik te zijn ten tijde van Op Hun Pik Getrapt ‎(1980). Dit is De Vierde Langspeelplaat Van Het Simplisties Verbond. Maar mijn zekerheid bleek een illusie voor de vijftienjarige die ik toen was, ditmaal zowel in tekst als muziek.

Cor van der Laaks irritatie over het uittellen van briefgeld door beambten in termen van ‘en dat is vijf’, merkwaardig actueel nu er alom beklag wordt gedaan over de sluiting van postagentschappen, stond al in de bundel Sonatines door het open raam van K. Schippers die zelfs vóór de oorlog was geboren. Het liedje ‘Papa Rookt Niet Meer’ dreef volgens mij de spot met ‘Pappie ik zie tranen in uw ogen’ (1978) door Arno en Gradje, maar het ging aan me voorbij dat Van Kooten en De Bie amechtig hintten naar ‘De Zuiderzeeballade’ (1959), uit hun jeugd, een liedje dat ook al nostalgisch is.

Nu mag mijn voornaamste talent dan wel bestaan uit het missen van dingen die iedereen weet, maar de grootste ontdekking die ik, nog veel later, over Op Hun Pik Getrapt deed werd me in de schoot geworpen door de tragische cultzanger Claude François. Het betreft dan zijn verrukkelijke kitsch over een van de veronderstelde bakermatten van de westerse beschaving: ‘Alexandrie Alexandra’. Dit nummer kwam in 1978 op single uit en sinds 2017 is er een versie van beschikbaar die ongeveer een half leven duurt, met bizarre historische beelden.

Alsof het een trauma betrof moest ik de lagen van dit nummer afpellen voordat Van Kooten en De Bie uit mijn collectieve geheugen verrezen. François haalde zelf de mosterd elders. De akkoordenreeks uit zijn brug is, om het onnozel te zeggen, een kruising van ‘I Will Survive’ van Gloria Gaynor en ‘Suicide is Painless’ uit de speelfilm MASH (mij slechts bekend als eindeloze reeks op de televisie, een medium waarmee Van Kooten en De Bie pas na hun puberteit kunnen hebben kennisgemaakt). Ook François’ aaaah, alsof hij net een slok genomen had van een likkenbaardendlekkerlessendkloekklinkendfrisdrinkendstemmensmerendrazendflitsendsnelvibrerendkoelkoelkoelsissende Pepsi, is in die tijd bijvoorbeeld terug te horen in ‘Heaven Must Be Missing An Angel’ van Tavares.

Iets zegt me dat al deze voorklanken Van Kooten en De Bie niet hebben geënthousiasmeerd, maar ten tijde van Op Hun Pik Getrapt moet ‘Alexandrie Alexandra’ de wansmaakkroon hebben gespannen voor hen. Of anders wel voor hun arrangeur Tonny Eyk, wiens francofiele inslag de bewijslast verzwaart voor mijn veronderstelling. Hoe dan ook, in het satirische nummer ‘Doomed To Disco - Koot En Bie Strekken De Beentjes’ zit een onweerstaanbaar gitaarrifje dat Claude François’ recyclage vrolijk perverteert.

Er blijkt een heuse clip van te bestaan. Omgeven door toen hip uitgedoste jongeren (‘nobody seems to care for me’), danst Wim de Bie daarop, met heel zijn grote en verlegen lichaam en vergeet bij die inspanning soms wat tekst om mee te lippen.