Als hij niet steeds onderging

Is het vandaag niet officieel lente geworden? Prompt ervoer mijn lichaam iets wat het niet kende. Mij lukte het namelijk niet Thierry Baudets overwinningstoespraak bij de Provinciale Statenverkiezingen aan te zien. Met alleen geluid ging het net.

Inmiddels wordt aan Baudets woorden al het mogelijke gewicht verleend. Dat kan een vorm van kritiek zijn, die onvermijdelijk cultuurindustrieel wordt. Kenners van de menselijke geest ontwaren in al die achterafcommentaren op de traumatische uitslag misschien ook rationaliseringen.

Zelf vond ik de speech simpelweg gênant, vreselijk, enz. Kennelijk bestaat er zoiets als een plebejisch elitarisme.

Soit, zoals ze in Noord-België zeggen.

In het ostentatieve deel van de literaire wereld blijkt consternatie ontstaan over het feit dat Baudet en Hiddema zich beriepen op (regels uit) poëzie van Herman Gorter en Menno Wigman. Dat begrijp ik niet. Die consternatie, bedoel ik.

Lezen is toe-eigenen. Zeker schrijvers weten dat wat ze naar buiten brengen vogelvrij is. Omdat het wordt geïnterpreteerd, gepoëticaliseerd, in een niche tot slogans gelifestyliseerd, enz.

Onlangs verscheen een prachtig documentaireboek van Marja Vuijsje, Oude dozen, waarin zij laat zien dat teksten zelfs ongelezen een betekenis kunnen krijgen die verregaand is. Identiteitsvormend, niet alleen vlak na het verschijnen, ook in retrospectief.

Wat de poëzie van Wigman overkwam, is dus gangbaar. De consternatie daarover rijmt wel met safe-spacepraktijken die met de beste bedoelingen ideeën die onwelgevallig zijn op afstand houden. En ze zo bevestigen?

Teksten, kunstuitingen, en zeker literatuur: ze lenen zich voor toe-eigening in iedere ideologische richting. Voor dat even ellendige als geweldige vermogen heeft de roman Briljante man van Michael Tedja een microbewijs in het woord ‘macaberlinerbolhoed’.

Ieder leest zichzelf.

Zo publiceerden de dag na deze wat mij betreft deplorabele verkiezingen de jongens van Terras uit de nalatenschap van Raster – het tijdschrift dat zij zich toe-eigenden – drie ondergangsgedichten van A. Roland Holst.

Hopelijk is mijn punt nuchter. Wie het niet bevalt dat taal wordt geïnstrumentaliseerd, kan beter proberen de democratie omver te werpen en een staat oprichten waarin uitsluitend contextbehoud van betekenis mag heersen.

Wie selectief citeert, belandt dan in de gevangenis.

Iedereen zit dus in de gevangenis. Met vele illustere, soms oneindig extremischer voorgangers. Hitler die (de zus van) Nietzsche had laten lezen.

Logisch toch?

Dat nu ook Wigmans nabestaanden zich ongelukkig verklaren met de cherrypicking van Baudet, is beter te volgen dan de collegiale onmin. Solidariteitshalve dan. Ze citeren van hun geliefde onder meer:

De zon was mij niet opgevallen als hij niet

steeds onderging […]

Vervolgens corrigeren ze Baudet omdat die de zon in de voltooid verleden tijd had laten verdwijnen. Een andere betekenis, ja. ‘Wigman besteedde altijd zeer veel zorg aan het ritme van zijn gedichten.’

Ik weet niet of ik het tragisch of pathetisch vind dat de familie daarvoor een persbericht inzet, waarin ze geen irritatie of schaamte uit maar zich ‘nadrukkelijk distantieert’. Het zal rouwverwerking zijn.

Is het kies, laat staan belangrijk dat ik mijn ambivalente gevoelens hierover publiek maak? Heb ik tot nu toe iets beweerd dat niet iedereen kan bedenken?

Hmm.

Laat ik op deze lentedag dan maar volgens de beste cultuurindustriële zeden eens een waarheid proclameren die volgens diezelfde zeden ‘ongemakkelijk’ kwam te heten: het verbaast me niet dat Wigmans poëzie voor Baudets karretje te spannen valt.

Disclaimer: mijn kennis van beide oeuvres is oppervlakkig.

Baudets ideeën vind ik aan de narcistische kant. Dat viel me aan Wigmans poëzie ook altijd op, al lengde hij dat narcisme aan met een scheut ironie. Het verkeerde geciteerde gedicht heet nota bene ‘Afscheid van mijn lichaam’. Toch werd bij Wigman de draaischijf gevormd door een beperkt aantal spelers: ik, mijn teksten, de eeuwigheid, enz.

Verder staan me van hem gedichten bij die in die activiteit een houding tot de ander had die volgens mij tot de basisbeginselen van Baudet behoort en die ook diens debuutroman demonstreert. Ik voel me bijna verguld om voor de definiëring ervan eindelijk een bijdetijdse vakterm te kunnen gebruiken: ‘heteronormatief’.

Baudet en Wigman hebben zeker gemeen dat hun teksten niet zozeer progressief en experimenteel zijn als wel klassiek en traditioneel. De poëzie schiep daarbij enig voorbehoud, moet ik toegeven – alsof Wigman het erom deed vormvastheid zo opzichtig te etaleren.

Voorbehoud ontbreekt bij de politicus dan weer helemaal in zijn opvattingen over cultuur die ook de overwinningsrede dusdanig reactionair plengde, dat ik onwillekeurig wachtte op het verlossende, voor mijn part even kakkineus uitgekreten woord ‘GRAPJE’.

Misschien ben ik te makkelijk in mijn parallelindruk en moet ik Wigmans gedichten herlezen. Ze zijn momenteel in mijn herinnering armageddonesk, en dat past helaas bij de doem die Baudet over de samenleving uitspreekt.

That’s life, folks. Tot zover een stukje dat goedkoop en overbodig is. Het seizoen moet nog beginnen.