Coreferenties (4)

Vandaag: dichter, essayist en redacteur Hans Groenewegen (1956). Hij publiceerde bij Uitgeverij Wereldbibliotheek de poëziebundels lichaamswater (2002), en gingen uit sterven (2005) en zuurstofschuld (2008). Voor Historische Uitgeverij redigeerde hij artikelenbundels over Hans Faverey (1997), Lucebert (1999), Kees Ouwens (2002) en Karel van de Woestijne (2007), en schreef hij zijn recentste studie Het handschrift van Lucebert (2009). Hij stelde voor Uitgeverij Van Gennep een bloemlezing samen over oorlog in de Nederlandstalige poëzie na de val van de Muur: Vrede is eten met muziek (2005). Veel van zijn poëziekronieken, waaronder de selecties voor Uitgeverij Vantilt onder de titels Schuimen langs de vloedlijn (2002) en Overvloed (2005), zijn integraal te vinden op zijn website. 

Augustus 2005 verschijnt het eerste nummer van een nieuw literair internettijdschrift: Komkommer & Kwel. De redacteuren formuleren in het eerste redactioneel hun ambitie als volgt: ‘Een van de doelstellingen van Komkommer & Kwel is het presenteren van proza, poëzie en beschouwende teksten van ongekend talent. We bieden hen een podium in de hoop dat het een volgende stap is op weg naar een uitgeverij, erkenning en (uiteindelijk) wereldfaam.’ Ze weten dat tijdschriften traditioneel met iets van een beginselverklaring op de proppen moet komen. Zij doen dat ook, maar dan anders: ‘De motivatie om een literair tijdschrift op te zetten berust vaak op een gevoel van ontevredenheid. Ontevredenheid bijvoorbeeld over het heersende literaire klimaat van het moment. Provocatie, openbare executies en allesverwoestende bommentapijten zijn dan de middelen die het doel moeten heiligen. Wij keren al dat wapengekletter de wang toe.’ 

De geboorte van Komkommer & Kwel werd met ergernis geconstateerd door Jeroen Mettes op zijn weblog Poëzienotities. Die ergernis vormt een prima bijdrage aan de discussie over literaire tijdschriften. Ik bezondig me hier aan een gewoonte die ik op papier heb ontwikkeld en neem het citaat over: 

‘Nu vind ik het prettig dat niet iedereen in Nederland zo boos en uitgesproken is als ik of Geert Wilders, maar de vraag rijst: als ik een auteur was – bekend of onbekend –, waarom zou ik dan mijn werk gepubliceerd willen zien in Komkommer & Kwel? Waarom zou ik het niet gewoon op mijn eigen blog of website zetten? Ik bereik immers een even groot publiek. De enige legitieme reden om in een online literair tijdschrift te publiceren lijkt me de volgende: het tijdschrift biedt een bepaalde context voor mijn werk, een bepaalde visie op literatuur en een waardering voor bepaalde tradities die ik deel. Ik wil nl. niet alleen dat mijn werk gelezen wordt, ik wil ook dat het goed gelezen wordt en dat het de juiste lezers bereikt. D.w.z. een tijdschrift moet een bepaalde gemeenschap representeren. Zonder zo’n gemeenschap is het niets meer dan een publicatiemogelijkheid, een leeg podium, dat ik met digitale middelen in een kwartier voor mezelf heb gefabriceerd. Goed, ik kan na zes bundels zeggen: “Mijn debuut was destijds in Komkommer & Kwel.” Maar wie zal zich een tijdschrift herinneren dat bewust geen enkele indruk wil maken?’ 

Wat is er nieuw onder de zon? Al in 2005 lag het vraagstuk van de literaire tijdschriften en internet op tafel. Het aardige van het redactioneel van Komkommer & Kwel enerzijds en de reactie van Jeroen Mettes anderzijds is dat het helemaal niet om internet tegenover niet-internet gaat. De Komkommer&kwellisten geven duidelijk aan dat zij een digitale springplank (het woord ‘podium’ is wat onzorgvuldig gekozen) willen zijn naar papieren erkenning. Mettes maakt het niet uit of een tijdschrift alleen online bestaat of (ook nog) op papier. Een tijdschrift is voor hem onderdeel van dialogen – zowel de dialoog van de poëticale gemeenschap die het tijdschrift samenstelt, als de interventie die zo’n tijdschrift pleegt in het literaire en maatschappelijke debat. Hij verwacht antwoorden. 

Het vruchteloze van de tijdschriftendiscussie komt hier ook aan de oppervlakte. Er praten twee groepen langs elkaar heen die verschillende belangen hebben. 

Aan de ene kant zien we de avant-garde – Mettes noemde zichzelf, met restricties en toevoegingen die hier te ver voeren, een avant-gardist; hij liet zich enkele maanden na de start van Poëzienotities inlijven bij zowel Parmentier als yang. Zij wil literatuur vernieuwen. Internet biedt extra mogelijkheden om dat te doen. En internet vormt een ruimte, een gelegenheid voor gelijkgezinde nieuwsgierigen die elkaar op interessante boeken en blogs wijzen, elkaars begrippen begroeten of bevragen. Kijk maar eens naar de enthousiaste en vruchtbare discussies in de eerste maanden van het bestaan van Poëzienotities. De avant-garde verhoudt zich tot de mainstream literatuur. De mainstream literatuur verhoudt zich tot de avant-garde. De dominerende esthetica heeft altijd elementen en middelen opgepikt die elders zijn uitgeprobeerd. Het houdt de beweging erin. De literaire instituties zijn bereid voor deze bevruchtende functie te betalen, zowel aan personen als aan gemeenschappen zoals tijdschriften – of die nu online of offline functioneren. 

De gevestigde vertegenwoordigers van de mainstream literatuur voeren geen debatten. Ze houden zich al helemaal niet op internet op, anders dan als bijkomende marketingstrategie. Of voor individueel gemopper als ze zich miskend voelen (gevoelens van miskenning komen ook daar voor). Wie zich wel op internet ophouden zijn de Komkommer&kwellisten. Voor hen is internet niet een medium dat om nieuwe technieken vraagt, het is niet een ruimte voor debat, het is een pikordehok met daarin een springplank naar papier. Op dit niveau speelt de vraag naar kwaliteit. Is werk goed genoeg om bij een gevestigde uitgever uitgegeven te worden? Het fonds van De Contrabas levert geregeld dichters af bij gevestigde uitgeverijen.

De discussie over subsidies voor literaire tijdschriften lijkt me dan ook een valse discussie. Het weinige geld dat eraan wordt besteedt is een afkoopsom. Tijdschriften zijn voor de grootverdieners wat het Natlab (het Natuurkundig laboratorium) is voor Philips. Soms komt er iets uit waar iedereen van profiteert – maar daarvoor moeten de laboranten wel de vrije hand krijgen. Hier speelt allereerst de vraag naar kwaliteiten, en daarbinnen wordt de vraag naar kwaliteit weer actueel, net zoals tussen de springplankers en zij die zich al in het warme bad van papier bevinden. 

Vanuit De Contrabas zou de vergelijking op tafel moeten worden gelegd met andere uitgeverijen. Hoe financiert De Contrabas zijn poëzie-uitgaven en hoe doet Querido dat? Hoe financiert De Contrabas zijn weblog en hoe financiert Querido zijn promotieactiviteiten? Als Querido daar wel subsidie voor krijgt en De Contrabas niet, dan zou de vraag naar het waarom moeten worden beantwoord. Flagrant onrecht zou bestreden moeten worden.