Coreferenties (3)

Vandaag: schrijver, vertaler en redacteur Piet Joostens (1972). Hij debuteerde met de roman Aladdin in Brussel (Manteau, 1998). Tot 2008 was hij redacteur van het literaire tijdschrift yang en momenteel is hij redacteur van de internetpoot van nY. Hij is bovendien een van de stichters van het platform voor literaire kritiek De Reactor en deeltijds medewerker van de literaire organisatie Het beschrijf. Als vertaler boog hij zich over essays, proza en gedichten van onder anderen Alain Badiou, Philippe Beck, Gilles Deleuze, Stéphane Mallarmé, Aldo Palazzeschi, Lisa Robertson en Gwenaëlle Stubbe.

Misschien is het geen slecht idee om op deze plaats in te gaan op het interview dat Tom Van Imschoot onlangs voor Rekto:Verso had met Jos Geysels, de pasbenoemde bestuursvoorzitter van het Vlaams Fonds voor de Letteren. Het artikel lokte nog geen noemenswaardige reacties uit van de literaire tijdschriften in Vlaanderen, wat nogal merkwaardig is: Geysels stelde hier met name wat hen betreft een voor hem dringende zaak aan de orde. ‘Wat is de toekomst van de literaire tijdschriften?’ is nota bene een van de drie prioritaire vragen waarop hij nog tegen het einde van dit jaar een antwoord wil.

Het gaat voor alle duidelijkheid niét om een inhoudelijke kwestie. Auteurs en redacteuren zullen zelf wel bepalen wat er in de tijdschriften van de toekomst gepubliceerd wordt. En voor de inhoudelijke beoordeling waar de subsidies van afhangen is er de (door het Fondsbestuur benoemde) adviescommissie tijdschriften, die geregeld van samenstelling verandert. Terecht merkt Geysels op dat hij zich moet houden aan de strikte scheiding tussen bestuur en adviescommissies en dat hij zich niet kan inlaten met ‘de literatuur zelf’. Dat maakt hem natuurlijk nog niet tot een pure econoom, hetgeen blijkt uit de Twee Grote Doelstellingen die hij bij zijn aantreden formuleert: 1. ‘de democratisering van literaire kwaliteit, zowel op het niveau van de productie als op het niveau van de verspreiding*’, en 2. ‘het VFL niet alleen een payer te laten zijn, maar ook een centrale player’, namelijk ‘een orgaan dat het publieke debat over de letteren aanwakkert en dat de adviezen of eisen die daaruit voortvloeien assertiever communiceert richting overheid’. Doelstellingen die veelbelovend klinken. Het literatuurbeleid dat Geysels gevoerd wil zien komt misschien ooit in de buurt van het Powerplay waar we volgens sommigen al lang aan toe zijn. 

Wat is nu de tijdschriftentoekomst waar Geysels dringende vraagtekens bij plaatst? Aan het bestaansrecht van de literaire tijdschriften twijfelt hij geenszins: ‘Hun waarde staat met andere woorden voor mij buiten kijf.’ Dat literaire tijdschriften subsidies verdienen, stelt hij niet ter discussie, want hij is niet van plan om mee te huilen met het ‘koor van wolven voor wie literatuur een privé-zaak is en dus niet gesubsidieerd moet worden’. De tijdschriften mogen ook iets blijven kosten, want hij wil het beschikbare budget niet meer laten dalen (dat de voorbije jaren overigens al ferm gedaald ís, en dat per tijdschrift vaak kleiner uitvalt dan dat van een gemiddeld niet-literair cultureel tijdschrift dat via het Kunstendecreet wordt betoelaagd). Anders dan een ex-tijdschriftenmaker en would-be landschapsarchitect lijdt Geysels niet aan versmeltingsdrang: ‘Wat ik in mijn contacten in elk geval heb ontdekt, is dat eenmaking in een soort super-DW&B geen optie is, omdat iedereen graag zijn eigen ei legt.’ Juist in tijden van globalisering! voegt hij eraan toe. 

Geysels betwijfelt alleen ‘of alles van waarde nog werkelijk gedrukt moet worden’. Het is een vraag die blijkbaar weinig met zijn groene gedachtegoed te maken heeft, want verderop lezen we dat ‘een tijdschrift dat verspreid wordt op 20.000 exemplaren natuurlijk fantastisch [klinkt]’. Er mogen dus nog wel wat boompjes sneuvelen ter meerdere eer en glorie van het Vlaamse tijdschriftenlandschap. Geysels beseft hopelijk dat een Vlaams literair tijdschrift met zo’n oplage pure utopie is, maar het is duidelijk dat hij het op de allerkleinsten gemunt heeft: ‘als je een oplage hebt van 200 à 300 nummers, moet je dan werkelijk nog gedrukt worden? Misschien wel, maar daarover moeten we discussiëren, vanuit een kader dat niemand demotiveert.’ Geysels hoopt met andere woorden enigszins dat nieuwkomers en kleinen voortaan met de webmaster in plaats van met de drukker willen bellen. 

Welnu, dat klinkt misschien vriendelijk en voor sommige bladen nog het overwegen waard, maar er zijn wel een aantal serieuze problemen. Ten eerste zal Geysels niet veel gesubsidieerde literaire tijdschriften vinden die zo weinig exemplaren drukken (een betaalde afname van minimaal 250 exemplaren is ook een formele voorwaarde in het subsidiereglement). Ten tweede zou je vanuit dezelfde visie kunnen besluiten dat veel waardevolle en commercieel minder succesvolle gesubsidieerde poëzie en essayistiek dan ook maar niet meer in boekvorm hoeft te verschijnen. (Ik geloof niet dat hier bij auteurs, uitgevers, lezers én commissieleden poëzie en essay veel animo voor bestaat.) 

Ten derde en last but not least: betekent het drukken van kleinere oplages echt zo’n aderlating voor het budget, aka de Vlaamse belastingbetaler? Ter vergelijking: de opmaak- en drukkosten voor het tijdschrift nY (650 ex.) bedroegen in 2009 nog geen derde van de totale subsidie (53.000 van het VFL en 4.450 van de Provincie Oost-Vlaanderen). De verzendings- en distributiekosten werden volledig gedekt door het abonneegeld. De grootste hap van de nY-subsidies, zo’n 44 procent, ging naar de honoraria van (belastingplichtige) auteurs en literair vertalers. Het redacteurschap zelf wordt op geen enkele wijze gehonoreerd. Zou het geld dat de tijdschriften kunnen besparen door zich volledig over te geven aan het internet zoveel beter kunnen worden besteed voor de literaire zaak? Wie al eens een naar hedendaagse vormgeving en gebruiksvriendelijkheid geslaagde website heeft gemaakt en bestierd, weet dat het internet allesbehalve gratis is, en met een volledige digitalisering verlies je ongetwijfeld abonneegeld. 

Maar alles kan beter, dus ook de besteding van het tijdschriftenbudget van het VFL. Een budget dat overigens een stuk bescheidener uitvalt dan Geysels het in zijn interview laat uitschijnen. Hij spreekt van een ‘bijzonder groot bedrag’ en goochelt steeds met 600.000 euro, het tijdschriftenbudget van Vlaanderen en Nederland samen, waarmee je ‘veel kunt doen’. Ongetwijfeld, maar dat kan Geysels níét: tot nader order is hij bestuursvoorzitter van deel één. In werkelijkheid bedroeg het totale bedrag dat het VFL aan de realisaties van de tijdschriften besteedde 285.000 euro in 2008 (tien tijdschriften) en 222.500 euro in 2010 (zeven tijdschriften) – ik reken de bedragen die worden toegekend aan CeLT nu even niet mee (dat is de vzw die onder meer de distributie beheert en voor gezamenlijke promotie zorgt en waarvan de kunsttijdschriften mee profiteren: jaarlijks gemiddeld 30.000 euro). De vetpot waarmee Geysels literair kwalitatief en democratisch wil playen is met andere woorden behoorlijk virtueel — tot iemand decreteert dat er een Verenigde Groot-Dietsche Tijdschriftenpolitiek moet komen, wat nefast zal zijn voor de noodzakelijke heterogeniteit van het aanbod. 

*Als het gaat om ‘de democratisering van literaire kwaliteit’ zie ik voor literaire tijdschriften nog geen problemen. Een nummer van nY kost €7, een abonnement voor vier nummers €20. (In Nederland zijn ze iets duurder – Parmentier €9 per los nummer, De Gids €9,50, De Revisor €11, Tirade €12,50 – maar een legale cd kost nog altijd meer.) De tijdschriften en hun redacties zijn beschikbaar en bereikbaar voor wie maar wil, fysiek, telefonisch en mailgewijs. Je hoeft ook geen lidkaart of diploma te hebben om een tijdschrift te verkrijgen en je erin te verdiepen. Als het VFL er onder Geysels’ impuls in slaagt de literaire tijdschriften ook in de supermarkt aan te bieden, in navolging van het (gefaalde) Nieuw Wereldtijdschrift, des te beter. Beschikbaarheid is het enige criterium dat het VFL qua democratische literatuur legitiem kan hanteren. Democratische literatuur is bijvoorbeeld iets anders dan literatuur die van tevoren van zichzelf meent te weten dat ze door iedereen vlot begrepen en geliefd zal worden. Democratische literatuur is in eerste instantie literatuur die ervan uitgaat dat ze door iedereen gelezen kán worden. Dat is haar openheid. Ze heeft geen lage dunk van de lezer en voelt niet de noodzaak hem bij het handje te nemen. Geen nivellering, geen infantilisering in naam van een gedroomd ‘groot publiek’. In dat verband verwijs ik naar de opvattingen van Jacques Rancière over democratie en emancipatie (zie Le maître ignorant (1983) of zijn recente bijdrage in de reader L’idée du communisme (éd. Lignes, 2010)). Rancière verzet zich tegen een inegalitaire logica van de emancipatie die vertrekt van een ondergeschikte positie van wie die emancipatie kan gebruiken. Zo wordt de ongelijkheid immers alleen bestendigd in naam van een toekomstige gelijkheid die nooit komt. Rancière gaat uit van twee axioma’s: de gelijkheid als vooronderstelling die vervolgens geverifieerd kan worden (dus niet de gelijkheid als horizon), en de zekerheid dat ‘l’intelligence est une’ (dat het intellect op zich niet toebehoort aan bepaalde specialismen (schrijver-lezer, leraar-leerling, ingenieur-arbeider, politicus-kiezer…) maar van om het even wie kan zijn). Simpelweg: ‘L’hypothèse de l’émancipation est une hypothèse de confiance.’ Kom daar in onze door angst geregeerde tijden maar eens om.