Verwensingsdrempel

Schelden is een kunst in permanente ontwikkeling. Uit mijn Nederlandse jeugd hebben alleen ‘klootzak’, ‘zeikerd’ en ‘idioot’ het overleefd. Laatstgenoemde zal een compromis zijn geweest, omdat ‘mongool’, ‘imbeciel’ en ‘(rand)debiel’ toen al beledigend werden geacht voor een kwetsbare groep. Het alternatief ‘hufter’ raakte in handen van sociologen om als verhuftering een trend bij de opgang van Pim Fortuyn te duiden. Toen ik naar België emigreerde was ‘halve zool’ in opkomst, waarvan kenners wisten dat het een verbastering uit de Rotterdamse haven was van asshole.

Ik stuurde mijn karretje even naar Memory Lane vanwege het nieuws, dat een geachte afgevaardigde uit het Vlaams parlement op Twitter een collega heeft bestempeld als ‘#viswijf’. Volgens mij spreek je dit uit als hesjtek viswijf. Bedoeld was Groen-leidster Meyrem Almaci, naar aanleiding van haar eedaflegging voor genoemd parlement waarbij ze bewust had toegevoegd te zullen opkomen voor de universele rechten van de mens. De geachte afgevaardigde die haar vervolgens met de hesjtek had gelauwerd, behoort tot het Vlaams Belang.

Op Memory Lane kreeg ik zelf ooit een verbod het woord ‘viswijf’ te gebruiken. Niet dat ik dit gedaan had, maar mijn ouders vonden preventie hier belangrijk. Het ging volgens hen niet eens om schelden. Het woord drukte verachting uit. Mij staat niet bij dat er een punt van werd gemaakt dat het alleen op vrouwen sloeg. Dat ik me het verbod nog herinner, zegt iets over de impact die het begrip voor mij had. In hun vakbijbel Dat boek met die kuttitel. Schelden & vloeken in het Nederlands, een cursus voor beginners en gevorderden (2015) citeren Bindervoet & Henkes een evenmin onpregnant lied dat destijds door Ajax-supporters aan mijn favoriete club werd gewijd en waarvan me niets bijstaat:

Ze zijn zwart, ze zijn geel

Ze zijn homoseksueel

Ik schijt op NAC

Jij schijt op NAC

Hij schijt op NAC

Wij schijten allemaal op NAC NAC NAC NAC NAC NAC NAC

Wat draagt ‘viswijf’ in zich dat het wel een onvergetelijke indruk maakt? Om in voetbaltermen te blijven, het woord degradeert een mens. Die wordt een gebruiksvoorwerp, niet voor niets aangeduid met een onzijdig woord. Ik ben zelden overtuigd van het gebruiksnut van ‘objectiveren’, maar hier is die term inzichtelijk. Volgens mij kleven er aan ‘viswijf’ bovendien associaties die het woord extra beledigend maken: niet-aflatend schreeuwen, markt en vrijhandel, stinkende seks. Het woord klinkt zelfs onsmakelijker dan in collega-talen: fishwife, poissarde/harengère, Marktweib, verdulera/rabanera, pescivendola/lavandaia.

Ik raadpleeg beter het Woordenboek der Nederlandsche Taal. Dat onthult niet alleen het bestaan van de Friese variant ‘fiskfrelle’, ook heeft ‘vischwijf’ uiteraard een verbluffend aantal voorbeeldcitaten uit de geschiedenis (‘Michelangelo kon als een viswijf te keer gaan’). Toch opent het lemma met het feit dat het woord neutraal begonnen is aan zijn loopbaan en toen duidde op een kleinhandelaarster in vis. Vervolgens meldt het Woordenboek echter dat ‘viswijf’ niet meer bekend is ‘zonder ongunstige bijbeteekenis’, van onbeschaafdheid en grofheid tot praten met nare woorden op een onaangename toon (‘kijven’).

De geachte afgevaardigde van het Vlaams Belang vindt Meyrem Almaci met haar verwijzing naar de mensenrechten derhalve onfatsoenlijk én taalarm. Maar in zijn argumentatie om tot dat oordeel te komen, deed hij iets opmerkelijks. Hij vergat een persoonlijk voornaam woord. ‘Help. Daar gaan weer’, twitterde de geachte afgevaardigde namelijk. Ik vermoed dat er ‘we’ ontbrak. Omdat hij toch al entre nous was? Het idee was waarschijnlijk dat linkse politici zoals Meyrem Almaci moraliseren, preken, deugden opleggen aan onschuldige derden, terwijl ze zich in hun dagelijks leven geen snars beter gedragen en al bij al dus ‘hypocriet’ zijn.

Hier ontstaat een drama dat komisch zou zijn wanneer de aanleiding niet zo triest was geweest. Op de door Almaci ingeroepen Verklaring van de Universele Rechten van de Mens (1948) is inderdaad kritiek gekomen dat ze een exclusief westers standpunt huldigde. Omgekeerd heeft het Vlaams Belang er een specialiteit van gemaakt mensen met een migratieachtergrond te verdenken van alles wat vies en voos is. Door iemand die welbewust een Belgisch en Turks paspoort heeft een oer-Nederlandse kwalificatie te geven ontstaat er tegenspraak met de partijbeginselen. De geachte afgevaardigde bezondigt zich vanuit dat perspectief aan inclusief taalgebruik.

Mij lijkt hesjtek viswijf inmiddels onwillekeurig ook een nodeloos gecodeerde aanduiding voor de ultieme lekkernij in Memory Lane die ‘visstick’ heette. Maar daarmee kom ik op een ander specialisme van Bindervoet & Henkes. Misschien valt er uit hun vakbijbel in eerste instantie hoop te putten dat betekenissen veranderen. Bindervoet & Henkes berichten in hun lemma ‘uitzuiger’ bijvoorbeeld dat de vanzelfsprekendheden van het kapitalisme een andere waardering voor die toch niet minne term hebben opgeleverd: ‘vroeger een scheldwoord, nu een rolmodel’.