Wittemannenbastions (2)

Ik voel me gevleid dat mijn commentaar op een recensie antwoord heeft gekregen van de recensent zelf. Gijsbert Pols reageerde vandaag, nota bene een hete dag die louter draaglijk is met de luiken dicht, op mijn vorige posting. Die ging over zijn Koch-bespreking voor het recensieplatform De Reactor.

Ik begrijp nu beter waar Pols heen wilde en waarom hij redeneert zoals hij redeneert.

Pols erkent nu dat zijn interpretatie van Kochs Boekenweekgeschenk Makkelijk leven een reductie was. Ik poogde te demonstreren dat Koch – nogal simpel en studentikoos, voeg ik zekerheidshalve toe – de mogelijkheid open liet satire als zelfkritiek te lezen. Maar Pols verdraagt domweg het verhaalrelaas niet en verlangt empathie die het boek bewust niet geeft.

Waarom dan zo’n lange bespreking gemaakt, zou een nuchtere kanttekening luiden. Of waarom het literaire boek gelezen, als de trukendoos ervan door Pols opzettelijk dicht wordt gehouden? Wel snap ik nu waarom hem in het Boekenweekgeschenk het decorstuk Vedett opvalt: het is zijn biermerk niet.

Mij bekruipt inmiddels vooral de vraag waarom Pols’ eigen empathie zich eveneens schijnt te beperken. Hij wraakt met een beroep op statistieken namelijk uitsluitend geweld tegen vrouwen. Terwijl er ook, zij het op minder grote schaal, geweld van vrouwen tegen mannen voorkomt.

Als man neemt Pols het dus op voor vrouwen. Galant en terecht, daar niet van. Maar is het misschien ook niet een beetje, letterlijk, paternalistisch? Feministe Rebecca Solnit begint en eindigt haar vlammende betoog tegen (seksueel) geweld tegen vrouwen juist met de nuance dat niet alle mannen gewelddadig zijn, dat de daders een minderheid uitmaken in hun sekse dat vrouwen evengoed partnergeweld ontketenen.

Pols weerlegt mijn idee dat hij over zijn alternatieve namen voor het Boekenweekgeschenk eerst moest hebben geschreven. Daar heeft hij uiteraard gelijk in. Toch worden die auteurs bij gebrek aan enige bewijsvoering veeleer gratuit dan singulier. Ze krijgen symboolwaarden te dragen.

Dat frappeert vooral aan Pols’ rijtje Marja Brouwers, Sana Valiulina en Astrid Roemer. Ik durfde dat in eerste instantie niet te schrijven, maar ze belichamen evident de rijkdom van de multiculturele samenleving: een vooruitstrevende witte, een begaafde immigrante en een geëngageerde zwarte. Wenst Pols ook hier louter de geluiden die hij nu eenmaal wil horen?

Omdat Brouwers niet meer lijkt te publiceren, onderstreept Pols slechts haar representatie. Over Valiulina was ik trouwens inexact. Haar roman Honderd jaar gezelligheid heeft niet Kochs Grachtengordel als decor (daartoe dient de Bijlmer), maar als afzetpunt. Haar diagnose bevestigde daar wel hetgeen Pols graag blijkt te lezen.

Roemer is volgens Pols een ‘totem’ geworden. Op mijn beurt moet ik bekennen dat die hoedanigheid in de hand gewerkt kan zijn door het gemor dat opsteeg nadat bekend werd dat zij de P.C. Hooftprijs zou krijgen. Een onsmakelijke reactie op een kolossaal oeuvre, die nog schriller wordt in de wetenschap dat het een jaar later stil bleef na de toekenning van dezelfde prijs aan Bas Heijne (voor essay, maar ook voor de lifestyle van een blanke middenklasse?).

Wat is de status van Pols’ bespreking? Net als ik deinst hij terug voor spektakel en nepdiscussies. Maar ik blijf denken dat zijn Koch-arbeid de door ons beiden verafschuwde marktlogica slechts huldigde. Alleen principiële kritiek als die van Pols kan een mainstream titel namelijk ensceneren als ‘spraakmakend’ dan wel ‘controversieel’ – gelukkig heb ik geen weet van wat de tekst aanrichtte op sociale media.

Het dunkt me ook vanzelfsprekend dat De Reactor én Knack Pols’ stuk publiceerden, terwijl de minstens zo bekwame recensie op Samuel Vriezens Netwerk in eclips beperkt bleef tot De Reactor. Daarbij durf ik de stelling aan dat beide participerende media Vriezens boek vele malen belangrijker hebben gevonden dan dat van Koch. Maar geen aansprekende auteur, geen aansprekend genre… Indien echter een merknaam als Arnon Grunberg over Netwerk in eclips had willen schrijven, dan had Knack uiteraard de loper tot en met de printversie uitgerold.

Dergelijke waarheden vallen onder de marktlogica, waarbij ditmaal Pols voor het verwachte spektakel mocht zorgen.

Vandaag zou criticus, essayist, dichter en redacteur Hans Groenewegen 61 zijn geworden, ware het niet dat zijn teller op het ondermaanse alweer een paar jaar stilstaat. Onlangs was ik eventjes in zijn werkkamer om zijn archief een beetje te ordenen. Toen viel me pas echt op hoe hij zijn bijna zelffeliciterende pleidooien voor complete datavergaring en zorgvuldigheid, voortgekomen uit een politieke betrokkenheid, gestand had proberen te doen.

Voor elke auteur die Groenewegen wilde bespreken, had hij mapjes. Daarin zaten tamelijk krankzinnige hoeveelheden knipsels (recensies) en kopieën (essays plus ongebundeld materiaal).

Opmerkelijk dat Groenewegens postume boek op De Reactor niet meer dan een signalement kreeg dat zelfs die (informerend) ogende naam niet verdiende. Opmerkelijk voor een site die, zegt Pols, kwaliteit voorop zet. Maar misschien lag het aan de onbezoldigdheid der redacteuren, waardoor volgens Pols wensen en ambities niet altijd ingewilligd kunnen worden, dat er even geen tijd was om naar de tekst te kijken.

Ook dan valt lastig te ontkennen dat het universum van besprekers en besprokenen op de site nog altijd zo gesloten is als in de ideologische staat die Pols bij Koch niet accepteert. En dat een minder marktconform genre als poëzie, ten gunste waarvan Groenewegen ongeveer met 10 pk werkte, er amper aan bod komt.

Wat mij verder ontgaat is hoe Pols kan suggereren dat de site neutraal is omdat ze een platform heet te zijn. Alleen al de keuze voor besprekers en besprokenen weerlegt dat. Hooguit is die ideologie impliciet, zeker in vergelijking met mediapartner Knack.

Maar misschien is het unzeitgemäß om op Groenewegens wijze te werk te gaan. Enige mate van tastbaar, zelfkritisch streven en doorpakken vind ik desalniettemin aanbevelenswaard. Ook bij het stipuleren van poëtica’s en historische constanten vanaf Willem Frederik Hermans zoals Pols deed (en waarover commentdebat ontbrandde), en bij het detecteren van politieke agenda’s die zijn oogmerk blijken te zijn.