Neeltje van Beveren (1977-2013)

De recente studie Allez, ge gaat het ook eens proberen’. Over uitgeverij Meulenhoff|Manteau (2003-2010) meldt dat Stijn Gooskens meer dan drie jaar geleden is gestorven. Zijn naam was me eerlijk gezegd ontschoten, zijn pseudoniem niet. Laat staan zijn begaafdheid, die zich helaas heeft beperkt tot één bundel Alles voor de vorm uit 2003.

Ik vind het nogal wat: het feit dat Neeltje van Beveren dood is. De onzichtbare dichter zwijgt voorgoed.

Te vertellen heb ik ongeveer niets over hem. Een intelligente student filosofie, vrolijke jongen met baard en zonder interessanterigheid, met wie ik als fondsredacteur in Amsterdam één keer gesproken heb. Boven een lijvige computeruitdraai die van mijn aantekeningen was voorzien.

Mijn geheugen laat me in de steek, terwijl ik zeer onlangs uit Dit kan niet waar zijn van Joris Luyendijk het begrip arse covering heb geleerd. Het betekent dat je, in ieder geval in de banksector, al je mails moet bewaren omdat je altijd beschuldigd kan worden, evengoed van dingen die je niet hebt gedaan, geschreven of gezegd.

Toch ben ik vrij zeker van die computeruitdraai, met in handschrift daarop louter een e-mailadres. Dat was voor mij toen een voorrecht – bij een inzending eens geen aanbeveling te lezen van een autoriteit die met mes en vork kon eten.

Mocht de indruk ontstaan dat ik een of andere heldendaad voor de literatuur heb verricht: mijn aandeel bestond uit het forwarden van Van Beverens e-mailadres naar een collega, die Alles voor de vorm heeft uitgegeven.

Dat poëziedebuut heb ik na het verlate nieuws van de dood herlezen, en ik viel onmiddellijk weer voor een openingsstrofe als

op bladzijde tachtig van zijn laffe roman

schrijft jean-paul sartre: ‘men moet geen

angst hebben’. ik zweer je had die schele

in mijn tijd geleefd, dan was ik hem met

zwarte maskers langs het pad gaan liggen.

Natuurlijk wordt de titel van de laffe roman niet vermeld, en is de ik zelf zo scheel dat zij ‘liggen’ voor ‘leggen’ aanziet. Dit is poëzie die risico neemt, door met meligheid een deel van het toch al kleine leespubliek uit te sluiten: de snobs.

Tegelijk speelt Van Beveren va-banque tegen insiders. Accepteren zij zoveel jaren na de experimentele golf dat er weer tegen lezersverwachtingen wordt aangetrapt? Dat het laatste werkwoord een fysieke component in zich draagt, komt misschien door een gruwelverhaal over Stijn Gooskens na zijn debuut: over een brand waarbij hij uit het raam moest springen en waaraan hij een dwarslaesie overhield.

Teruglezend met die latere, voor de bundel nog irrelevante kennis wordt Alles voor de vorm grimmiger. En heeft het getrap tegen lezers ook iets tragisch:

Kun je luisteren in koor of heet dat anders dan?

heilig is wie maalt en maalt en maalt, zo verkondigt

de profeet van de herkauwers. en je erover

verwonderen, waarom zou je?

het sterke van diens buiten boerenkringen schaars

gelezen boek, is dat het de liefde vermeldt

maar nergens loeit van een maker.

in het veld telt slechts de malsheid van het gras:

er is zover hij weet nog nooit een koe geweest

die graasde in naam van de wetenschap.

om te besluiten dat de werkelijk obscene beesten,

de koffietantes, die nu knauwend op kunstgras

in collegehokken zitten samengepakt

zo vlug als hun lamgeslagen poten het verdragen

in tastbare weiden moesten worden losgelaten

in verband met kans op oude,

overvolle melk die al bedorven wordt gemolken

als zij nog langer in hun stallen staan

te mekkeren in het donker.

kun je luisteren in

koor of heet dat

anders dan?

Het is net alsof alle bewegingen dan maar ten uitvoer moeten worden gebracht door de hersenen. En die willen op hun beurt zo veel mogelijk toelaten, en zoeken nog even naar eventuele redenen daarvoor. Wat is dit ondertussen nog steeds een geweldig gedicht!

Dat de slotstrofe de titel herhaalt en in stukken breekt op louter formele gronden, maakt het nog grimmiger. Alles voor de vorm heeft zelfs een apart gedicht in de gedaante van de inhoudsopgave die per stuk aanzwelt (hiervoor heeft hij vals moeten spelen met pagina 38).

Na zijn dwarslaesie blijkt Gooskens de stichting Scouters te hebben opgericht, die informatie, advies en hulpmiddelen geeft aan gehandicapten én, indachtig de geest van Van Beveren, hun zelfstandigheid vergroot.

Maar dan spreken we over een tijd waarin Neeltje, minder dan een decennium na haar debuut en een lustrum voor haar bij mijn weten laatste tijdschriftpublicatie ‘de geschiedenis van het denken 286-316’, werd aangezocht voor een avond over wat cultuurindustrieel Vergeten dichters heette. Uit de mailcorrespondentie rond dat evenement uit 2012 citeert de studie over uitgeverij Meulenhoff|Manteau dat Van Beveren een stand-in prefereert: ‘[d]emystificatie bewaar ik liever voor de filosofie, kunst is er in mijn ogen juist om hier en daar een rookgordijn op te trekken’.

Een voorbeeld van die procedure is het driedelige gedicht ‘Bezit zo leerde ik verblindde’. Het verhaalt van een ik-figuur die droomt een varkentje met pacemaker te zijn ‘dat voor / de kost verdronk’. De figuur heeft een grote liefde opgevat voor gaia, zijn goudvis, die ook een pacemaker heeft. Verderop in de droom verandert hij in een ander varkentje dat ‘iets had’ met mormonen. Na het ontwaken is zijn bed bevuild en is zijn wekker van moes geworden.

Hoe dat komt, belooft hij te vertellen ‘wanneer het beter uitkomt./ je zegt het maar. / ik wacht’. Ongevraagd uitstel! Even verderop in de bundel is er dan iets dat lijkt op een ’donker, eeuwige plasje drab‘ dat het gevoel blijkt te zijn, met een ‘schijnbare spontaniteit / en zomarisme’.

Zou het feit dat Van Beverens gedichten overwegend lang zijn behoren tot de strategische pesterigheid een nader te bepalen moment te verkiezen? Soms kon onder datzelfde gesternte bijna epigrammatisch werk ontstaan:

Mijn hart klopt zachter in het bos

vanavond pluk ik bramen voor een dode vriend

met zwaluwen, het vuur, de drie seizoenen

draag ik geen wanten maar een kruis

tegen de kou bevroren heuvels op

mijn hart klopt zachter in het bos

omdat het stilstaat bij de bomen

ik heb het leren donkerrood

te bloeden bij gevaar

Of plukt deze figuur voor zichzelf omdat hij, bijvoorbeeld bij ontstentenis van een pacemaker, al dood is? Door de nakennis van gebeurtenissen uit het leven van de maker wordt het gedicht minder melig, meer mellon collie zeg maar.

Uiteraard suggereert een titel als Alles voor de vorm ook dat de buitenkant wel moet regeren. Dat zou aan de wens onzichtbaar te blijven een politieke lading geven, zeker in tijden van ‘visibiliteit’. Dat zijn zelfmoord de eerste in een rij tragische gevallen was, moest door de gewelddadige ineenstorting van de literaire kritiek haast wel onopgemerkt blijven.

Anderzijds had de maker wel belangrijker dingen aan zijn hoofd, omdat hij domweg met pijn moest leven. Ter nagedachtenis van die toestand richtte hij zelfs een webdomein op.

Het is ongepast om het nu over mezelf te hebben, maar misschien kan het via het overigens teleurstellende boek van Luyendijk. Hij citeert aan het slot een bankier die een scherp soort relativering inbrengt, subtieler en in zekere zin zelfs dodelijker dan de hier wel erg curieuze zegswijze ‘geld maakt niet gelukkig’. Namelijk dat alleen tijd werkelijk waardevol is, omdat je dat niet meer kan verkrijgen of bijverdienen.

Waarschijnlijk heb ik van nature identificatieneigingen met wezens als Mork (van Ork) en Alf, maar mijn korte aanwezigheid in het zogeheten centrum van de macht, waar net als in de bankensector tribale banden de regel bleken, ben ik snel als verspilling gaan zien. De inmiddels groot geworden afstand maakt het gelukkig mogelijk lichtpuntjes te zien. Niet het minst na herlezing van teksten van weleer.

Hoe verdrietig de aanleiding ook was, terug in Alles voor de vorm waande ik me in een universum dat even zin had. Ik vind het een prestatie dat Neeltje van Beveren, Stijn Gooskens daarvoor heeft gezorgd en kan hem daar alleen maar, te laat, dankbaar voor zijn.

Destijds bracht een recensie mij nota bene aan als genius achter de mysterieuze Van Beveren. Toen werd zo’n beetje iedereen verdacht iemand anders te zijn, in het ideale geval Arnon Grunberg, maar deze eer was echt te groot. Stijn Gooskens kon werkelijk schrijven.

Er blijkt in 2007 een grote reader te zijn samengesteld met Van Beveren-teksten: Gedichten, verhalen, tripverslagen & enkele andere zaken 1996-2011. Ergens moet die reader liggen te liggen.

Deze toestand doet een beetje denken aan die van Jeroen Mettes. Beide auteurs hadden een beeldmerk. Mettes een gehelmd Marvel-Comics-hoofd met de tekst ‘Magneto was right’, Van Beveren een springend meisje met vlechtjes.

Met Mettes’ werk is bij meer uitgeverijen geleurd voor het werd gepubliceerd (waarna velen zijn talent altijd hadden gezien). Moet dat hier ook? Uitgevers, doet uw ding! Brengt in elk geval Neeltje tot leven!