My baby’s heart

Vaak ogen uitlatingen van kunstenaars over multidisciplinariteit gratuit. Voor het meer kwaadaardige deel der mensheid dienen ze subsidiedossiers. Maar de fameuze koorddanser Philippe Petit grossierde er zo gul in, dat mij alvast enig geloof bekroop.
Eerst had hij op keurig modernistische wijze nog verteld over dat niet hij niet bewust in het vak getreden, maar dat kunst hem had geroepen. De uitwerking ervan was echter leuk, toen Petit het had over zijn dans op de Notre Dame in 1971, tussen de twee torens. De bakstenen gevaarten hadden hem toegeroepen: ‘Kom, doe iets wat ons leven verandert’.
Geweldige pretentieuze bescheidenheid! Petit deed zijn naam niet echt eer aan.
Het was, redeneerde hij voort, de koorddanser die hier zorgde voor het goddelijke verband. Hij was de postiljon d’amour voor de torens. Hij schiep letterlijk verbintenissen, en alsof dat niet genoeg was, kwam Petit aan met de tergendste en meest snobistische aller verklaringen: uit de etymologie. Daarbij openbaarde zich heus Latijn, namelijk het werkwoord religare.
Ik denk dat ik val voor dat constaterende. In kunst is het gebruikelijker om ‘onderzoek te doen’ of ten minste zaken ‘in vraag te stellen’.
Om die reden charmeert mij ook het liedje ‘Jacques Derrida’ van Scritti Politi, uit 1982:

I'm in love with a Jacques Derrida
Read a page and know what I need to
Take apart my baby's heart
I'm in love.

Vooral dat a voor de door bergen vooroordelen over ‘Franse filosofen’ beladen eigennaam maakt het hilarisch. Er zijn mensen die zoiets heel goed, om niet te zeggen brutaal naturel kunnen uitleggen, maar het zijn rare en verdrietige tijden. En de tekst maakt, onder een muziekje dat een campingachtige uitbundigheid ten beste geeft, nogal wat kronkelingen.
Om te constateren moet je durven. De laatste weken wordt dat wel erg vaak bewezen met beweringen van politici over vluchtelingen. Hoe omineuzer, hoe controversiëler en dus, voor een groter publiek, commerciëler.

De druk op God wordt groter en ze draagt het allemaal. Punt blijft dat zowel de voorspelling dat ons systeem vluchtelingen niet aankan als dat het ze wel aankan, uit de glazen bol komt. En dan is vertrouwen een fijnere schepping dan paniek. De term ‘solidariteitspessimisme’ viel. Daartegenover mag je vaststellen dat de secularisering toch al weer even aan de gang is – en dat er een heel aardig patrimonium vrij is gekomen voor de eerste opvang.
Zelf heb ik nooit helemaal begrepen dat de grond waarboven je het moederlichaam verlaten hebt de jouwe mag heten. Dezelfde Derrida maakte ongewild wel invoelbaar waar de angst voor vluchtelingen ontspringt. In de jaren negentig onderscheidde hij een gastvrijheid waaraan een pact van rechten en plichten verbonden is van een onvoorwaardelijke (absolute, hyperbolische) gastvrijheid. Bij dat laatste bestaan er geen grenzen. De gastheer of -vrouw is juist degene die een drempel over moet en stelt geen vragen, zelfs niet naar een naam. De gast is een bevrijder voor wie je plaatsmaakt, een verlosser aan wie je de sleutels in handen geeft.
Niet iedereen zal zich herkennen in zo’n onvoorwaardelijke gastvrijheid als ‘een appel dat ergens toe oproept zonder te gebieden’. Maar dat is wel vanuit gastgevers bezien, die in hun ontvangstpositie gunstiger staan dan een gast. Onderwerping of beheersing of dwang zijn in die optiek hooguit grovere middelen van geweld dan tolerantie.
Bovendien zag Derrida slechts kansen voor gastvrijheid op het niveau van de stad. Natiestaten achtte hij passé in hun beroep op soevereiniteit, mede door technologische ontwikkelingen die grensoverschrijdend zijn (hij schreef zijn stellingen toen internet en e-mail gewoon begonnen te raken). De immuniteit van het thuis werd daardoor volgens hem al geschonden.
Dat de stad een rol van betekenis kan vervullen, haalt Derrida uit Sophocles. In diens verhaal over Oedipus klaagt de titelheld namelijk Thebe aan. Eeuwen later kan, om precies te zijn, de vluchtstad aanspraak maken op het respect van iedereen die, zonder naturalisatie, de ethiek van de gastvrijheid cultiveert. Dan wordt het pas een vrijstad, een uitgebreide versie van het toevluchtsoord geloof ik.
Voorbij het punt van lezen is het de kunst van leven: tot zover de theorie uit de jaren negentig. Onverlet blijft de bizarrerie dat vluchtelingen pas sinds kort een item zijn – sinds ze op de stoep staan. Gelukkig zijn er altijd enkelingen die na die constatering cynisme weten te overwinnen.
Grappig vind ik dat kunst altijd kan dansen op het koord van de autonomie om zich aan dat soort actualiteit te onttrekken. Net als wetenschap, die bovendien kan bogen op logica. Des te krasser om in een studie uit een academische reeks, peer reviewed, deze extra mededeling aan te treffen: ‘Al het mogelijke werd gedaan om de informatie in dit boek zo juist en actueel te maken als kan. Auteur of uitgever kunnen niet verantwoordelijk worden gesteld voor mogelijke nadelen die lezers door eventuele onvolkomenheden in het boek zouden kunnen ondervinden.’
Klinkt Amerikaans. Advocaten, schadevergoedingen – letsel door lezing! Dat is nog eens een leven veranderen ten gevolge van een vlucht. I wanna eat your nation state (sorry dat het geen Frans is).